Русско-киргизский словарь - за

за границей

см. граница.

за границу

см. граница.

предлог

1. с твор. п. (позади, по ту сторопу) артында, ары жагында, сыртында;

за рекой өзөндүн ары жагында;

жить за городом шаардын сыртында туруу;

за воротами дарбазанын сыртында;

оказаться за бортом перен. четте калуу, кеп-кеңештен чыгып калуу;

2. с вин. п. (через, по ту сторону) сыртына, четке, тышкары;

уехать за город шаардын сыртына кетүү;

за ограду тосмонун сыртына;

выкинуть за борт перен. четке чыгаруу, сандан чыгаруу, кеп-кеңештен чыгаруу;

выбросить за окно терезенин сыртына ыргытып таштоо;

за пределы города шаардын сыртына;

3. с твор. п. (возле, около, у) жанында, -да;

сидеть за столом столдун жанында отуруу;

стоять за станком станокто (иштеп) туруу, станоктун жанында туруу;

4. с вин. п. (около, вокруг) -га;

сесть за рояль (ойноо үчүн) роялга отуруу;

сесть за стол столго отуруу;

5. с твор. п. (во время чего-л.) убагында, кезде;

за работой иш убагында;

за уроками сабак убагында;

за обедом обед ичип жаткан кезде;

за шахматами шахмат ойногон кезде;

за разговорами сүйлөшүп жаткан убакта;

6. с вин. п. (при глаголе "приняться", "взяться") -га;

взяться за работу ишке киришүү;

приняться за учение окууга киришүү;

7. с вин. п. (в течение какого-л. срока, в продолжение) ичинде, -дагы, -лык, -дын, -да;

эту работу можно сделать за час бул ишти бир сааттын ичинде бүтүрүүгө болот;

за этот год мы уже перевыполнили производственный план быйылкы жылдын өндүрүштүк планын биз ашыгы менен орундап койдук;

заработок за один месяц бир айлык кызмат акы;

за период учурда, мезгилде;

за один раз бир жолкуда;

8. с вин. п. (позднее; больше, сверх) ооду, ашты;

уже за полночь түн жарымы ооду;

ей далеко за сорок анын жашы кырктан капкачан ашкан;

9. с твор. п. (позади, вслед, чередуясь) соңунан, артынан, сайын;

один за другим биринин артынан бири;

идите за мной менин соңунан жүрүнүз;

день за днём күн өткөн сайын;

читать книгу за книгой китеп артынан китеп окуу;

шаг за шагом кадам койгон сайын;

бежать за кем-либо бирөөнүн соңунан чуркоо;

следовать за кем-чем-либо бирөөнүн же бир нерсенин соңунан жүрүп отуруу;

охотиться за кем-чем-либо бирөөнүн же бир нерсенин соңунан түшүү;

10. с вин. п. (ради, в пользу чего-л.) учун;

борьба за мир во всём мире бүткүл дүйнөдөгү тынчтык үчүн күрөш;

сражаться за родину родина үчүн салгылашуу;

голосовать за предложение сунуш үчүн (сунушка кошула) добуш берүү;

кто за это предложение? бул сунушту ким жактайт?;

пить за здоровье саламаттык үчүн ичүү;

11. с твор. п. (с какой-л. целью) -га;

зайдите за мной мага келе кетиңиз;

пойти за водой сууга баруу;

послать за врачом врачты чакырууга жиберүү;

стоять в очереди за билетами в театр театрга билет алуу үчүн кезекте туруу;

12. с вин. и твор. п. (по причине, вследствие) -дан, үчүн, -дактан, себептүү;

уважать за храбрость эрдиги үчүн кадырлоо;

ценить за ум акылы учүн баалоо;

за истечением срока мөөнөтү өткөндүктөн;

за недостатком времени убакты жетишпегендиктен;

за ненадобностью керек болбогондуктан;

за отсутствием улик далили жоктуктаы;

13. с вин. п. (вместо кого-л., в качестве кого-л.) ордуна;

работать за двоих эки кишинин ордуна иштөө;

он работает за мастера ал мастердин ордуна иштеп жатат;

14. с твор. п. (в знач. предлога "г") -ган, -дуу;

письмо за подписью директора директордун колу коюлган кат;

дело за номером таким-то паландай номердүү иш;

15. с вин. п. (на расстоянии) алыс, ыраак;

находиться за десять километров от города шаардан он километр алыс туруу;

за километр отсюда мындан бир километр ыраак;

16. с вин. п. (раньше на какое-л. время) калганда, мурда;

за час до отхода поезда поезд кетүүгө бир саат калганда;

за два дня до Октябрьских праздников Октябрь майрамынан эки кун мурда;

17. с вин. и твор. п. (указывает на лицо или предмет, на которые направлено действие) -га, -ды, үчүн;

ухаживать за больным оорулуу адамды багуу;

смотреть за детьми балдарды кароо, балдарга көз салуу;

беспокоиться за детей балдар үчүн кам саноо;

следить за мыслью ойду байкап туруу;

18. с вин. п. (указывает на лицо или предмет, к которому прикасаются при направлении на него действия) -га, -дан, -ды;

вести за руку колунан жетелөө;

держаться за перила моста көпүрөнүн кырындагы (жээгиндеги) тосмону кармоо;

дёрнуть дверь за ручку эшикти туткадан тартып коюу;

19. с вин. п. (в обмен на что-л., по какой-л. цене) -га;

за деньги акчага;

за плату акыга;

купить книгу за пять рублей китепти беш сомго сатып алуу;

20. с твор. п. (при обозначении лица, предмета, от которого зависит наступление какого-л. действия) -да, -дан, -га, кийин;

дело за немногим (иштин бүтүшү үчүн) аз эле нерсе керек;

очередь за вами кезек сизде, кезек сиздики;

задержка за утверждением проекта кечигүү проекттин бекитилбегенинен болуп жатат;

21. с твор. п. разг. (при обозначении лица, которое должно уплатить, сделать что-л.) -да, -га;

за вами сто рублей сиздин мойнуңузда жүз сом бар;

за тобой ещё две книги сенин мойнунда дагы эки китеп бар;

запишите за мной менин мойнума жазып коюңуз;

22. с твор. п. разг. (при обозначении лица, обладающего каким-л. свойством) -да, -дын;

за ним есть эта дурная привычка анын ушундай жаман адаты бар;

23. с вин. п. (при обозначении лица, предмета, по отношению к которому возникает какое-л. чувство) үчүн;

мне стыдно за него ал үчүн мен уялам;

я рад за вас сиз үчүн мен кубандым;

мне больно за него ал үчүн мен капа боломун, ал үчүн менин жаным кейийт;

выйти замуж за кого-либо бирөөгө (күйөөгө) чыгуу;

быть за кем-либо или быть замужем за кем-либо бирөөнүн аялы болуу;

ни за что эч качан, эч бир;

за счёт кого-либо бирөөнун эсебинен;

за счёт чего-либо бир нерсенин эсебинен;

за исключением -дан бөлөгү, башкасы;

за и против жактоо жана каршы туруу, жактагандар жана каршы болгондор;

что за безобразие! бул эмне деген оңбогондук (тартипсиздик)!

за-

приставка

1. төмөнкү маанидеги этиштерди уюштурат:

1) кыймыл-аракеттин башталышын; мис. заболеть ооруу, ооруп калуу, ноокастоо, сыркоолоо;

2) кыймыл-аракеттин белгилүү мейкиндиктен ары таралышын; мис. заехать өтүп кетүү;

3) "ся" бөлүкчөсү менен же ансыз кыймыл-аракеттин эн четки даражага жеткирилишин; мис. закормить тамакка ашыра тойгузуу;

4) этиштин бүткөн түрүн ага туура келүүчү этшитин бүтпөгөн түрүнүн маанисине ылайык; мис. загримировать гримдөө;

2. "бир нерсенин ары жагындагы" деген маанидеги зат жана сын атоочторду уюштурат; мис. Закавказье Закавказье.